موارد صلاحیت دادگاه خانواده + انواع دعاوی خانوادگی ⚖️【سال1403】

در قانون اساسی اشاره شده است که می بایست مرجعی قضایی برای رسیدگی به دعاوی افراد جامعه معرفی شد تا افراد بتوانند در صورت بروز اختلافات جدی به آن ها رجوع کرده و با رعایت کامل عدالت به درخواست آن ها رسیدگی شود. یکی از دادگاه های مهم در نظام حقوقی کشور، دادگاه خانواده است که برای رسیدگی به دعاوی خانوادگی تشکیل شده است. حدود اختیارات و صلاحیت دادگاه خانواده به طور کامل در قانون حمایت از خانواده مورد اشاره قرار گرفته است که از جمله مهم ترین آن ها می توان به مهریه، نفقه، اجرت المثل و… اشاره داشت. در ادامه سعی داریم موارد صلاحیت دادگاه خانواده را مورد بررسی قرار دهیم. پس تا انتهای مطلب در کنار ما باشید.

 دسترسی به بهترین وکیل تهران را از دست ندهید!

دادگاه خانواده چیست؟

پیش از اینکه در خصوص موارد صلاحیت دادگاه خانواده سخن به میان آوریم لازم است تا اندکی در خصوص دادگاه خانواده و جایگاه آن در نظام حقوقی کشور، توضیحاتی را ارائه دهیم. در سال 1376 قانونی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که در آن دادگاه خانواده تشکیل شد و حوزه اختیارات آن نیز تا حدودی بیان گردید. بر اساس این قانون رئیس قوه قضائیه ملزم شد تا حداقل یکی از شعب دادگاه های عمومی را به دعاوی خانوادگی اختصاص دهد.

در واقع قانون مجلس شورای اسلامی به گونه ای بود که تنها شعبه در نظر گرفته شده وظیفه رسیدگی به دعاوی خانوادگی را داشت و شعب دیگر صلاحیت های لازم برای رسیدگی به پرونده های مربوط به دعاوی خانوادگی را در اختیار نداشتند. به طور کلی اصل بر این است که کلیه و تمامی دعاوی حقوقی در دادگاه های عمومی اقامه شوند؛ اما برخی از دعاوی خاص لازم است در دادگاه های اختصاصی با قضات متفاوت مورد بررسی قرار بگیرند تا شاید عدالت بیشتر در آن ها رعایت شود.

یکی از این دادگاه های تخصصی، دادگاه خانواده می باشد. در واقع قانون سعی کرده است تا موارد صلاحیت دادگاه خانواده را مورد اشاره قرار دهد. این دادگاه همان طور که از نام آن نیز پیدا است وظیفه و صلاحیت رسیدگی به انواع پرونده های مربوط به دعاوی خانوادگی را دارد. اگر بخواهیم در خصوص صلاحیت و اختیارات دادگاه خانواده اطلاع کامل تری را به دست آوریم لازم است به مطالعه قانون حمایت از خانواده بپردازیم. چرا که در این قانون تمامی این موارد ذکر شده است.

در واقع بر اساس آن چیزی که از قانون به دست می آید، دادگاه خانواده تنها می تواند به آن دسته از پرونده هایی رسیدگی کند که صلاحیت آن ها را بر عهده دارد. رسیدگی به بقیه پرونده ها به دادگاه های دیگر سپرده شده است. حالا سعی داریم در ادامه مقاله این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم که این صلاحیت ها شامل چه نوع از دعاوی خانوادگی می شود و اساسا دعاوی مطرح شده در زمینه موضوعات خانوادگی شامل چه مواردی می شود.

موارد صلاحیت دادگاه خانواده

در قسمت قبل این موضوع را توضیح دادیم که دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به چه مواردی را دارد؟ در این خصوص اشاره داشتیم که دادگاه خانواده یک دادگاه تخصصی است که تنها به آن دسته از دعاوی رسیدگی می کند که مربوط به مشکلات حقوقی در زمینه خانواده باشد. ماده چهارم از قانون حمایت از خانواده حوزه اختیارات دادگاه خانواده را به طور کامل مشخص کرده است و با مطالعه این قانون می تواند به پرونده هایی که دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به آن ها را دارد پی ببرید.

باید اشاره داشته باشیم که مهم ترین موارد صلاحیت دادگاه خانواده بر اساس قانون حمایت از خانواده به شرح زیر است:

• نامزدی و خسارت هایی که از بر هم زدن آن به مرد یا زن وارد می شود را می توان از جمله موارد صلاحیت این نهاد قضایی به شمار آورد. در بسیاری از موارد ممکن است با به هم زدن نامزدی خسارت هایی به هر یک از طرفین وارد شود و فرد برای جبران آن به دادگاه مراجعه کند. صلاحیت رسیدگی به چنین پرونده هایی بر عهده دادگاه خانواده سپرده شده است.

• شروط ضمن عقد نکاح نیز از جمله مواردی هستند که دادگاه خانواده مسئولیت رسیدگی به آن ها را بر عهده دارد. در بسیاری از موارد ممکن است زوجین در خصوص این شروط به مشکلات حقوقی برسند. در چنین مواردی لازم است دادگاه خانواده به نوعی اختلافات پیش آمده را با در نظر گرفتن قانون حل و فصل نماید.

• نکاح دائم و موقت و اذن در نکاح، طلاق، فسخ نکاح، رجوع و بذل مدت، دعاوی پیرامون انواع نکاح قانونی و شرعی از جمله مواردی هستند که تنها دادگاه خانواده مسئولیت و صلاحیت رسیدگی به آن ها را در اختیار دارد.

تمامی موارد مربوط به نکاح شامل موارد پر تعدادی می شود که قاضی لازم است آن ها را تعیین و تکلیف کرده و در نهایت عدالت را جاری نماید. در ادامه برخی از موارد مراجعه به دادگاه خانواده را باهم مورد بررسی قرار می دهیم.

1. ازدواج مجدد: ازدواج مجدد نیاز به مجوز دارد. در صورتی که مرد بخواهد مجددا ازدواج کند و پیش از آن برای مجوزهای لازم اقدامات نماید لازم است به دادگاه خانواده مراجعه کند. در نظر داشته باشید که ازدواج مجدد و دعاوی مربوط به آن نیز از جمله اختیارات دادگاه خانواده به شمار می آید.
2. رسیدگی به حقوق مالی و غیر مالی زوجین: مهریه، نفقه، جهیزیه، نحله، نفقه فرزندان، اجرت المثل ایام زوجیت، تمکین و نشوز زن از شوهر و… از جمله مواردی هستند که لازم است در دادگاه خانواده مطرح و پیگیری شوند. در بسیاری از موارد لازم است تا مرد حقوق مالی زن را به طور کامل پرداخت نماید. از سوی دیگر قانون حقوقی را نیز برای مرد در نظر گرفته است. اگر در این خصوص اختلافی پدیدار شود، صلاحیت حل آن با دادگاه خانواده است.
3. اهدای جنین: تغییر جنسیت، سرپرستی کودکان بی سرپرست و اثبات نسب و تبار و… از جمله موارد صلاحیت دادگاه خانواده به شمار می روند. در تمامی این موارد اگر افراد تمایل به طرح دعوی داشته باشند لازم است دادخواستی مبتنی بر این موضوع تنظیم نموده و آن را در اختیار دادگاه خانواده قرار بدهد. دادگاه خانواده ملزم به رسیدگی به این موارد است.
4. حضانت و ملاقات کودک: مرد و زن حق حضانت از فرزندان خود را دارند و در قانون کیفیت آن به طور کامل شرح داده شده است. در نظر داشته باشید که اگر چنانچه بین زن و مرد اختلافی از این بابت ایجاد شود، صلاحیت رسیدگی به آن بر عهده دادگاه خانواده می باشد. این موارد می تواند شامل تعیین ساعت حضانت، تغییر حضانت، سلب حضانت از یکی از والدین، صدور دستور فوری برای ملاقات با فرزند و … می باشد.
5. رشد حجر و رفع آن: ولایت قهری، قیم بودن، امور مربوط به ناظر بودن اموال محجوران و وصایت در موارد مربوط به آن، تعیین امین برای اموال محجوران، تعیین ناظر صدور حکم رشد یا حکم رفع حجرو تمامی مواردی که به این موضوع اشاره دارند، از جمله حوزه های اختیارات و صلاحیت دادگاه خانواده به شمار می روند. به هر حال این موارد جزو دعاوی خانوادگی هستند و دادگاه صالح برای رسیدگی به آن ها دادگاه خانواده است.
6. مفقودالاثر شده: تمامی دعاوی مربوط به غایب یا فردی که مفقود الاثر شده است بر عهده دادگاه خانواده است. در صورتی که فردی مفقود الاثر شود و دیگر اعضای خانواده او تمایل داشته باشند برای تقسیم اموال او یا طلاق از وی طرح دعوی نمایند لازم است به دادگاه خانواده مراجعه کرده و حقوق قانونی خود را از این مرجع قانونی مطالبه کنند.

این موضوع را در نظر داشته باشید که دادگاه خانواده تنها به حوزه اختیارات و صلاحیت خود رسیدگی می کند. در واقع اگر یک موضوع حقوقی و یا کیفری خارج از موارد صلاحیت دادگاه خانواده باشد، به هیچ عنوان این مرجع قضایی به آن رسیدگی نخواهد کرد. در پرونده هایی ممکن است دادگاه عمومی صلاحیت رسیدگی به آن ها را نداشته باشد. در چنین شرایطی دادگاه عمومی با صدور قرار عدم صلاحیت، پرونده را به دادگاه خانواده ارجاع خواهد داد تا در آن به دعاوی خانوادگی رسیدگی شود.

صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده

برای درک بهتر از موارد صلاحیت دادگاه خانواده باید صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده را نیز مورد بررسی قرار دهیم. صلاحیت ذاتی، صلاحیتی است که به موجب قانون به یک مرجع اختصاص داده می‌شود و به هیچ وجه قابل سلب یا تفویض نیست. صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده در ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به شرح زیر بیان شده است.

• رسیدگی به امور و دعاوی زیر در صلاحیت دادگاه خانواده است:
• نامزدی و خسارت ناشی از برهم زدن آن
• نکاح دایم، موقت و اذن در نکاح
• شروط ضمن عقد نکاح
• ازدواج مجدد ۵. جهیزیه
• مهریه
• نفقه زوجه و اولاد
• حضانت و نگهداری اطفال و اشخاص غیررشید
• ولایت، قیمومت و سرپرستی
• امور مربوط به طلاق و رجوع
• نسب و احوال شخصیه

با توجه به این ماده، می‌توان صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده را به دو دسته تقسیم کرد:

1. دعاوی مربوط به روابط زوجین: این دعاوی شامل مسائلی مانند نکاح، طلاق، نفقه، مهریه، حضانت، ولایت، قیمومت و سرپرستی است.
2. دعاوی مربوط به سایر مسائل خانوادگی: این دعاوی شامل مسائلی مانند نامزدی، جهیزیه، نسب و احوال شخصیه است.

اکنون سعی داریم درباره دعاوی مربوط به روابط زوجین از موارد صلاحیت دادگاه خانواده توضیحات جامع تری را ارائه دهیم. دعاوی مربوط به روابط زوجین، مهمترین دعاوی خانوادگی هستند. این دعاوی به طور مستقیم با حقوق و تکالیف زوجین در ارتباط هستند. برخی از مهمترین دعاوی مربوط به روابط زوجین عبارتند از:

• دعاوی مربوط به نکاح: این دعاوی شامل مسائلی مانند نکاح دایم، نکاح موقت، اذن در نکاح، ازدواج مجدد، بطلان نکاح و انحلال نکاح است.
• دعاوی مربوط به طلاق: این دعاوی شامل مسائلی مانند طلاق توافقی، طلاق یک طرفه، طلاق رجعی، طلاق بائن و طلاق خلع است.
• دعاوی مربوط به نفقه: این دعاوی شامل مسائلی مانند نفقه زوجه، نفقه اولاد، نفقه زوج در صورت عجز از کار و نفقه سایر افراد واجب النفقه است.
• دعاوی مربوط به مهریه: این دعاوی شامل مسائلی مانند مهریه عند المطالبه، مهریه عندالاستطاعه، مهریه مؤجل و مهریه غیرمعین است.
• دعاوی مربوط به حضانت: این دعاوی شامل مسائلی مانند حضانت فرزند مشترک، حضانت فرزند نامشروع و حضانت فرزندخوانده است.
• دعاوی مربوط به ولایت، قیمومت و سرپرستی: این دعاوی شامل مسائلی مانند ولایت پدر، ولایت مادر، قیمومت، سرپرستی و امین اموال است.

در این بخش نیز قصد داریم به دعاوی مربوط به سایر مسائل خانوادگی اشاره ای مختصر داشته باشیم. دعاوی مربوط به سایر مسائل خانوادگی، شامل مسائلی هستند که به طور مستقیم با روابط زوجین ارتباط ندارند، اما از نظر حقوقی، به خانواده مربوط می‌شوند. برخی از مهمترین دعاوی مربوط به سایر مسائل خانوادگی عبارتند از:

• دعاوی مربوط به نامزدی: این دعاوی شامل مسائلی مانند فسخ نامزدی، خسارت ناشی از برهم زدن نامزدی و الزام به ایفای تعهدات ناشی از نامزدی است.
• دعاوی مربوط به جهیزیه: این دعاوی شامل مسائلی مانند مطالبه جهیزیه، استرداد جهیزیه و تقسیم جهیزیه است.
• دعاوی مربوط به نسب و احوال شخصیه: این دعاوی شامل مسائلی مانند اثبات نسب، اثبات بطلان نسب، تغییر جنسیت و تغییر نام و نام خانوادگی است.

صلاحیت ذاتی دادگاه خانواده، صلاحیتی است که به موجب قانون به این دادگاه اختصاص داده شده است و به هیچ وجه قابل سلب یا تفویض نیست. دادگاه خانواده مرجع صالح برای رسیدگی به کلیه دعاوی خانوادگی است، مگر در مواردی که قانونگذار صلاحیت رسیدگی به آن دعاوی را به مرجع دیگری اختصاص داده باشد. همچنین در صورتی که دعوایی دارای دو یا چند خواسته باشد، اگر یکی از خواسته‌ها از صلاحیت دادگاه خانواده خارج باشد، کل دعوا باید به مرجع صالح ارجاع شود.

انواع دعاوی خانوادگی و صلاحیت دادگاه خانواده

اکنون که با موارد صلاحیت دادگاه خانواده و صلاحیت ذاتی آن به طور کامل آشنا شدید لازم است در خصوص انواع دعاوی خانوادگی نیز کسب اطلاع کنید. با درک درست از این دعاوی است که می توانید موارد صلاحیت مراجع قانونی را بدانید و در خصوص آن ها درک کامل تری داشته باشید. دعاوی خانوادگی، دعاوی‌ای هستند که به روابط خانوادگی مربوط می‌شوند. این دعاوی را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

دعاوی مالی خانوادگی: دعاوی مالی خانوادگی که از جمله مهم ترین موارد صلاحیت دادگاه خانواده به شمار می روند، دعاوی‌ هستند که موضوع آنها اموال و دارایی‌های زوجین است. این دعاوی معمولاً با اختلافات و مشکلات مالی بین زوجین همراه است. در ادامه برخی از مهم ترین این نوع از دعاوی خانوادگی را مورد بررسی قرار می دهیم. برخی از مهمترین دعاوی مالی خانوادگی عبارتند از:

• دعاوی مربوط به مهریه: مهریه، مالی است که به موجب عقد نکاح به زوجه تعلق می‌گیرد. دعاوی مربوط به مهریه شامل مسائلی مانند مطالبه مهریه، تقسیط مهریه، ابطال مهریه و … است.
• دعاوی مربوط به نفقه: نفقه، مالی است که زوج ملزم به پرداخت آن به زوجه است. دعاوی مربوط به نفقه شامل مسائلی مانند مطالبه نفقه، تعدیل نفقه، قطع نفقه و … است.
• دعاوی مربوط به اجرت‌المثل: اجرت‌المثل، مالی است که زوجه بابت کارهایی که در منزل انجام می‌دهد، مستحق دریافت آن است. دعاوی مربوط به اجرت‌المثل شامل مسائلی مانند مطالبه اجرت‌المثل، تعیین میزان اجرت‌المثل و … است.
• دعاوی مربوط به تقسیم ترکه: در صورت فوت یکی از زوجین، اموال وی بین ورثه تقسیم می‌شود. دعاوی مربوط به تقسیم ترکه شامل مسائلی مانند تعیین سهم‌الارث، تقسیم ترکه و … است.
• دعاوی غیرمالی خانوادگی: دعاوی غیرمالی خانوادگی، دعاوی‌ای هستند که موضوع آنها مسائل غیرمالی مانند حضانت، نگهداری، ولایت، قیمومت و … است. این دعاوی معمولاً با مسائل مربوط به حضانت و نگهداری فرزندان، سرپرستی افراد ناتوان و … همراه است. کسب اطلاع دقیق در خصوص این نوع از دعاوی می تواند به شما در شناخت حوزه اختیارات و صلاحیت های دادگاه خانواده کمک کند. تعدادی از مهمترین دعاوی غیرمالی خانوادگی عبارتند از:
• دعاوی مربوط به حضانت: حضانت، حق و تکلیف نگهداری و تربیت فرزندان است. دعاوی مربوط به حضانت شامل مسائلی مانند تعیین حضانت، تغییر حضانت و … است.
• دعاوی مربوط به نگهداری: نگهداری، حق و تکلیف مراقبت از افراد ناتوان است. دعاوی مربوط به نگهداری شامل مسائلی مانند تعیین نگهداری، تغییر نگهداری و … است.
• دعاوی مربوط به ولایت: ولایت، حق و تکلیف سرپرستی و اداره امور فرزندان نابالغ است. دعاوی مربوط به ولایت شامل مسائلی مانند تعیین ولایت، تغییر ولایت و … است.
• دعاوی مربوط به قیمومت: قیمومت، حق و تکلیف سرپرستی و اداره امور افراد نابالغ یا محجور است. دعاوی مربوط به قیمومت شامل مسائلی مانند تعیین قیمومت، تغییر قیمومت و … است.

دعاوی خانوادگی را می‌توان بر اساس سایر معیارها نیز تقسیم‌بندی کرد. به عنوان مثال، دعاوی خانوادگی را می‌توان به دعاوی مربوط به روابط زوجین، دعاوی مربوط به روابط والدین و فرزندان، دعاوی مربوط به روابط خویشاوندان و … تقسیم کرد. علاوه بر این، دعاوی خانوادگی که از موارد صلاحیت دادگاه خانواده هستند، دعاوی پیچیده‌ای هستند که معمولاً با مسائل عاطفی و احساسی همراه است؛ بنابراین، رسیدگی به این دعاوی نیازمند دقت و تخصص کافی است.

لزوم مراجعه به وکیل در پیگیری پرونده های خانوادگی

باید اشاره داشته باشیم که دعاوی خانوادگی جزو پیچیده ترین دعاوی مطرح شده در محاکم قضایی به شمار می روند و برای پیگیری آن ها لازم است از بهترین وکیل خانواده در تهران کمک بگیرید. در نظر داشته باشید که تشخیص موارد صلاحیت دادگاه خانواده عاملی است که می توانید با دریافت مشاوره حقوقی از وکیل متخصص به آن پی ببرید. وکیل به شما کمک خواهد کرد تا در کمترین زمان ممکن در دادگاه خانواده به اهدافی که در ذهن خود دارید، رسیده و به آن ها به طور کامل دست پیدا کنید.

در نظر داشته باشید که اگر فرد با حقوق قانونی خود آشنایی کامل نداشته باشد، ممکن است با برخی از تصمیمات غلط دچار عواقب ناگوار شده و از تامین اهدافی که در سر دارد باز بماند. به هر حال شما می توانید با مراجعه به دفتر وکیل و یا موسسه حقوقی مورد نظر، خواسته ها و دغدغه های خود را مطرح کرده و برای آن ها راهکارهای مطلوبی را دریافت کنید. در نظر داشته باشید که با استفاده از تجربیات وکیل راه برای کسب پیروزی در دادگاه خانواده و پرونده های پیچیده هموارتر از همیشه می شود.

کلام آخر

از بابت اینکه صبوری به خرج دادید و ما را تا پایان مقاله دنبال کردید از شما تشکر و قدردانی می کنیم. در این مقاله سعی داشتیم تا شما را با مهم ترین موارد صلاحیت دادگاه خانواده آشنا کنیم تا به این شکل در خصوص این مطلب که کدام پرونده ها در دادگاه خانواده مورد بررسی قرار می گیرند کسب اطلاع کنید. در ادامه تعریف دقیقی از دادگاه خانواده ارائه دادیم و سابقه تشکیل آن بر اساس مصوبه مجلس را مورد بررسی قرار دادیم. پس از آن نیز به صلاحیت ذاتی این مرجع قضایی اشاره داشتیم. در پایان نیز انواع دعاوی خانوادگی بررسی شد. اکنون از شما تقاضا داریم که نظرات خود را با مخاطبان سایت برترین وکیل به اشتراک بگذارید.